संस्मरण

मेचीपारीबाट कंचनजङ्घासँग हेराहेर

-निराजन बतास

डिसेम्बर २७ बिहानको ८ बजेको छ । बाहिर सिमसिम पानी परिरहेको छ ।झ्यालबाट बाहिर हेर्दा छिमेकी घर र नजिकैका बस्तीहरुका घरको आगनतिर थुप्रै दिदी बहिनीहरु कामामा जान ठिक्क परिरहेका देखिन्छन । भन्दैछन्-'यो पानीले त हो अन्त निक्कै जाडो ल्यायो हो।' करसाङ दार्जिलिंग भन्दा करीब ३० किलोमिटर दक्षिण पूर्बको अर्को रमणीय ठाउ हो।यो ठाउ भन्दा केही तल पर्ने मकैबारी चियाकमान बीचतिर पर्ने फूलबारी र कोदोबारी बस्तीको कुरा हो यो।

दोश्रो पल्टको पाहुना बसाइ थियो मेरो त्यहा। आफ्नै दिदीको घर भए पनि बारम्बार गैराख्न के-के नमिलिरहेको हुन्छ।यसपल्ट त्यहा पुग्दा निकै कुसाईतमा हिडेछु भन्ने भयो पहिले त।हिउदे पानी र बाक्लो भुइ कुहिरोले त्यहाँका रमाइला दृश्यहाँरु आँखा भरि पर्न पाएनन ।यस क्षेत्रका लग भाग सबै बस्तीहरु मकैबारी, कर्मासरी,स्पृङसाइट्, करसाङ नामका चियाकमानहरुले सजिएर ढाकिएका छन । त्यस मध्ये मकैबारी चियाकमान पहिलो र गुणस्तरीय चिया उत्पादक मानिन्छ ।यस कमान वरपर नजिक -नजिकमा थुप्रै साना बस्ती हरु छन ।बस्तीकाघरहरु त्यती ठूला छैनन तर पनि सफा,चिटिक्क, आकर्षक्, राम्ररी रङरोगन गरिएको झ्यालमा सफा शिशा,वरिपरि फूलबारी रहनु त्यहाँका हरेक घरका बिशेषताहरु हुन ।यस्ता प्रत्येक घरहरु त्यही चियाकमान कै भरमा बाचेँका छन । रोजगारीको एक मात्र बिकल्प भन्नु नै चिया कमान हो ।

दिउसो अलि दिन उघ्रेको बेला म चिया कमान बीच तिर हराउन कोठा बाहिर निस्किए ।कोदोबारीको खासै चर्चित नबनाएको दुर्बिन डाडा दृश्यावलोकनको लागि निकै उपयुक्त बिन्दु रहेछ ।त्यहाँ देखि लभर पोइन्टको रुपमा खुब चर्चित करसाङ बजारको अर्को सुप्रसिद्द दुर्बिन डाडो पहरोको टोपी झै देखियो । मैदानमा सिलिगुढी र काकाट भित्ता देखिए भने हिजो सिलिगुढीबाट गुडेर आइएको बाटो पनि फनफनी घुमिएको देखियो । गिद्दे भीरलाई चिरेर गुडेका मसिना गाडीहरु पनि निकै पर देखिए । पङ्खाबारी छेउछाउ भिरालोमा चट्टान टेकेर उभिएका घरहरु आँफै भिरालो पाखाबाट रमिता हेरिरहेका झै थिए । आम्मामा ! यस्तो भीरमा पनि घरहरु हेर त! म सङ्गै जानु भएको बिष्णुकला दिदीको आश्चर्य उहाको पहिलो भ्रमणले पनि होला मेरो भन्दा बढी थियो ।त्यताका कुना कन्दराहरुमा गुडिरहेका गाडी र एउटै घर पनि नछोडीकन फैलिएका बिजुलीका तारहरु देखेर भौगोलिक रुपमा त्यो ठाउ भन्दा धेरै सघन तर त्यहाँको जस्तो बिकास सपनामा मात्र देख्ने म नेपाली गाउको ठिटोलाई यस अघि नै डाह लागेको थियो ।

अपरान्ह तिर करसाङको दुर्बिन डाडो टेक्ने र बजारको चक्कर लाउने बिचारले म फेरि जाडोमा उकालो लागे ।चिया कमानमा ड्युटी रहेका हरुको हुलहरु कमान भित्र यत्रतत्र छरिएका देखिन्छन ।हिउदको याम कामदारहरु कलमी गरिएका चियाका ठुटाहरु सफा गर्दैछन । कामदारहरुले काम गर्ने आफ्नै नियम छ ।कसले कहाँ देखि कुन समूहमा बसेर काम गर्ने? सबै तोकिएको हुन्छ ।८ बजे बिहान देखि १२ र दिउसो १ बजे देखि साँढे १ बजे सम्म कामको समय तोकिएको हुन्छ ।उनीहरु काम गर्दा त्यति हतार गर्दैनन -'अन्त हाजिराबसिहाल्छ हो के हतार गर्नु? आफ्नै शैलीमा बोल्ने ती दिदिबहिनीको दैनिक हाजिरा भने ८० देखि १०० सम्म हुने हुने गर्दछ ।समुहको काम गराइ,ख्याल ठट्टा,हासी मजाकमा उनीहरु काम गरेको चालै पाउदैनन तर काम गराइको मूल्याङकन गर्न बरोबर खटिएका सिआईडीहरुको चियाउने आँखाहरु डाडामा पटक -पटक देखिन सक्छन त्यति खेर भने उनीहरु बढी ईमान्दार देखिन्छन । काम गर्दा उनीहरु सङ्ग हातमा छुरी,गोड्दा प्रयोग हुने सानो तिखो कोदाली सिकल आदि हतियार हुन्छन । उनीहरु प्लास्टिकको जुत्ता टेक्छन र अगाडि बाक्लो बख्खु बेर्छन ।पानी पर्दा होस् या अरुबेला ठीक समयमा काममा पुग्नु र समय नभइ नफर्कनु यहाँका मानिसका आशाली बिशेषता हुन ।

चिया कमानका कामदा रहरुको ज्याला रकम भन्दा सुबिधा निक्कै आकर्षक छ ।कामदारको बच्चा स्याहार गर्न छुट्टै नियुक्तीमा कर्माचारीहरु खटिएका हुन्छन । बच्चाको लागि दुध र पौष्टिक को ब्यबस्था हुन्छ । नियमित मट्टीतेल्,बच्चाको लागि दुध्,बार्षिक ८ मन दाउरा, हप्तामा ४ किलो आटा उति नै चिनी लगायतका खुद्रा मसिना सुबिधाहरु लोभ लाग्दा छन ।औषधोपचारको समेत ब्यबस्था छ कामदारको लागि ।६० उमेर पछि पेन्सनको समेत प्राबधान छ । अढाइ दशक कमानमा काम गरेर केश फुलाएका हर्क बहादुर राईका अनुसार पहिले पहिले काम गर्न चाहनेले सजिलै काम पाइन्थ्यो तर अचेल त्यस्तो छैन ।काम गरिरहेका मधे बाट कोही काम गर्न नचाहने, अबकास लिएकाहरु वा कारणबश काम गर्न नसक्नेको ठाउमा लिखत गरी मात्र अर्को कामदार नियुक्त गरिन्छ ।

उक्लिदै गर्दा दाउरा काट्न हिंडेका अर्पणा र सालीना राई सङ्ग एक छिन बात चल्यो ।'अन्त कमानमा काम गर्नै पर्छ,पढ्न कहाँ भ्याइन्छ र?' उनीहरुले नारी बिरह सुसेले-'अन्त भाइहरु भने स्कुल जान्छन्, पढ्न मन कसलाई लाग्दैन र?कल्कलाउदो उमेरमा पढ्न नपाएका ती ठिटीहरु बोल्न पनि ज्यादै लजाए ।निर्दोष ओठको लाली र गाजलको बोलीमा नारी बेदना र बाध्यताका नमिठा रङ्गहरु वारपार भए ।दिउसो हुस्सुमा भूइकुहिरो छाम्दै शाहीद पार्क रहेको दुर्बिन डाडो पुगे । जोडीहरुको सदाबहार हाट लाग्ने त्यहाँ फगत म एक्लै जाडोमा काम्दै पुग्नु हेर्नको लागि म माया लाग्दो थिए शायद ।कुहिरो यति थियो कि आफ्नै अगाडीको शहीद स्तम्भको फोटो खिच्न पनि सम्भब थिएन । करसाङको पिरो मोमोले मात्र आङ ततायो ।अन्त कतै गैएन ।कबी उदधानका आदिकबी त भानुभक्त सङ्ग एकछिन भलाकुसारी गरे र सरासर ओरालो झरे ।

अर्को दिन दार्जिलिङ पुगियो ।त्यसको अर्को दिन दार्जिलिङ नजिक नजिकका ठाउहरु घुमियो ।यस अघि पुगेका पुरानै ठाउहरुमा मात्र पाईलाहरु पुग्न सके ।अरु ठाउ जान समय छोटो थियो ।तर बिष्णु दिदी र भान्जी प्रजुको लागि घुमेका ठाउ नयाँ थिए । त्यस्तो भिरालो पहाडमा अबस्थित सुन्दर दार्जिलिङको रुपको सौन्दर्य अबर्णनीय नै रहन्छ । यस अघि आउँदा देख्न नपाईएका बाघ र भालु भने दिउसो एक छिनको घामको दर्शन गर्न निस्केका बेला तस्बीरमा कैद गर्न भ्याइयो ।बजार भरिका सबै कुना डुले पछि दुई-दुई पेला थुक्पाले गोडामा इन्धन भर्यो ।फेरि दार्जिलिङमै अर्को बिहानीको भाले बास्यो ।मेची पारीको गाउबाट कन्चन्जङ्घासङ्ग एक छिन हेराहेर पछि हामी चढेको मारुतीले पशुपति नगरलाई ताक्यो ।फिक्कल र कन्यामका सुन्दरताहरु छिचोल्दै कहिल्यै नसिद्दिने जीबनका शाश्वत यात्राका बाटो झै लाग्ने कोलेबुङका कुईनेटाहरुमा जिन्दगीमा आइरहने अनेकन यात्राहरुको साक्षात्कार को लागि स्वयम जिन्दगी एक तमासले गुडुल्किरह्यो ।

-भोजपुर

हाल: त्रिभुवन बिश्वबिद्यालय ,किर्तिपुर