निबंध

परिभाषामा नपरेकी उनी

-जेपी तिमिल्सिना
रात्री बसको सिटबाट उठेर हिड्नेबेलामा कागजको सानों टुक्रा हातमा थमाउँदै पुलुक्क मुखतिर हेरेर आफ्नों सिटमा फर्किन् उनी।
ट्याक्सीमा पोका पन्त्यौरा खादेर कलंकी बस स्टैण्ड छाड्दै आफू बसेको कोठातिर हुइकिए“। टुक्रा खोलेर पढें —“भोली बिहान ठीक १० बजे फोन नं। ... मा फोन गर्नुहोला।” दोहोर्‍याइ तेहेर्‍याइ पढेर खल्तीभित्र सम्हालेर राखें। कोठामा पुगेपछि संचो नभएको वाहाना ओछ्यानमा पल्टिए“। भोली पल्टको दश बजेको पर्खाइ मेरो लागि जुगौं भयो।
स्नातक तहको पढाईसकेपछि मैले काठमाडौं गएर पढ्ने निधो गरें। क्याम्पस छोडेपछि उनीसँगका भेटघाटपनि पातलिए। काठमाडौं आउनेबेलामा पनि भेट भएन। मध्यम परिवारमा हुर्किएको हुनाले काठमाडौंमा जागीर खाएर मात्रै पढाईलाई निरन्तरता दिन सकिने मेरो वाध्यता थियो। दशैंको छुट्टीमा उनको घरमा गएको थिएँ। ममता अलि फुसि्रएजस्तो लाग्यो। पुर्‍याउन अलि वरसम्म आइन्, तर खासै कुराकानी भएनन्। मायाका अनुरागहरु खासै थपिएन।
त्यो दिन अचानक मेरो गाउँ र काठमाडौं बीचको करीब १४ घण्टा लामों यात्रामा एकै बसमा सहयात्री हुनुपर्ने संयोग परेछ। म अघिल्लेा सिटमा मेरा मान्यवरस“ग थिए“। उनी पनि आफन्तसँग पछाडिको सिटकी यात्री रहिछन्। विरानों भएको घनिष्टता ताजा भयो। भलाकुसारी पछि …दुब्लाइछा'ै भन्ने मेरो भनाइलाई …मोटाउनु भएछ' भन्ने छोटो प्ा्रत्युत्तरले वीट मारिन्। संचोविसंचो सोधिन्। मैले आफ्नों विवरण बताउन चाहें। …मलाई सबै थाहा छ भनिन्।' धेरै सोध्न सकिन। वैवाहिक लक्षणहरु उनीमा देखिएनन्। उनीसंगै यात्रा गर्ने मित्रसंग अप्रत्यक्ष बुझ्दा अविवाहित भन्ने थाहा पाएपछि नजानिदो पीडा भएजस्तो लाग्यो। त्यत्रो लामों यात्रामा खासै कुराकानी भएनन्। संयोगकोे यात्रा त छँदैथियो, फेरि त्यसको तेश्रो दिन मेरो विदेश लाग्ने यात्राको टिकटपनि निश्चित भैसकेको थियो।

…ठीक ११ बजे म तपाईलाई स्वयंभू मन्दिर छेउमा पर्खिरहेकी हुनेछु। त्यही आउनुहोला।' फोनमा छोटो कुरा गर्दै रिसिभर राखी दिइन्। कौतुहलताकै बीचमा तोकिएकै समयमा आफूलाई उनको अगाडि उभ्याए“। सामान्य कुराकानीसँगै निक्कै बाटो हिडेपछि अन्यौल र उल्झनकै बीचमा उनी बसेको एकान्त घरको कोठामा पुग्यौँ। थोत्रे घरको सानों र अस्तव्यस्त कोठाभित्र पसेपछि बस्न आग्रह गरिन्। एउटा पलंग बाहेक बस्ने कुरा केही थिएन। उनी त्यही पलंगमा बसिन्। म हिच्किचाए“। सहजतापूर्वक हातमा समाएर बस्न कर गरिन्। म थपक्कै बसें।। एक छेउमा राखेको स्टोभ सल्काएर चिया बनाइन्, दुवैले चिया पियौँ। मलाई विदेश जानको कारण सोधिन्। अध्ययन, तालिम र जागिर भने। बीच—बीचमा मैानतलाई चिर्दै म बोल्न आग्रह गर्थे। छोटो कुराकानी पुन : मौनता छाउँथ्यो।
वातावरणमा नौलो निष्तब्धता छाएपछि म हिड्ने तर्खरमा लाग्दैथिए“। एक्कासी हकानिएर मेरो कुममा टाउको राखेर सुक्सुकाउन थालिन् उनी। एकान्त र अपरिचित परिवेश, फेरि उन्कै कोठा। म डराए“। परिस्थितिको आकलन गर्र्ने म मा साहस भएन। निकै अत्तालिएर डराएको स्वरमा भने— …तिमीले यो के गरेको?, …म तपाइलाई अप्ठेरोमा पार्दिन। मलाई केहीबेर रुन दिनुहोस् ......।' मेरो काखमा पुरै घोप्टो परेर रुन थालिन्। सम्झाउन खोजें। मेरो मुख थुनिदिइन्। अनायासै मेरापनि आ“खा रसाएर आए। उनका आ“शु पुछ्न खोजें। …तपाई मेरा आ“शु पुछ्न सक्नुहुन्न।' रोएका तर मायालु आ“खा तर्दै व्यंग्यवाण छोडिन्। …प्रेमी प्रेमिकाले एकअर्काको आँशु पुछेर घट्दैन, झन् बढ्छ,' भन्थे सत्य लाग्यो। फेरि यो नाता लगाउने मेरो अधिकार टुटीसकेको थियो र सोच्नुपनि अपराध हुन्थ्यो। शायद निक्कै अगाडिकोे प्रेमी ....। उनको कपाल सुम्सुम्याएँ। मुटुगाँठो परेर आयो। त्यहि नै वर्षअघिकोे गन्ध, त्यही ममता, त्यही लवज र आत्मियता।
…हजुरले मलाई धोका दिनुभयो भनेर भन्ने आधार त ममा छैन तर मेरो कलिलो मस्तिष्कमा निको नहुने गरी घाउ लागेछ राजा! मैले चाहेर पनि भुल्नै सकिन। हजुरले बिहे गरिसकेपछिका २ बर्षहरु हजुलाई नै घृणा गरेर बिते अनि बांकी ६ बर्ष माया गरेर — हृदयमा सजाएर अनि पूजा गरेर। मलाई थाहा छैन म अर्काको लोग्नेलाई किन पूजा गर्छु तर यस्तै हुन्छ ....। हजुरलाई यदाकदा गाउँ जा“दा देख्थें। आफूलाई लुकाएर निहालेर हेर्थे। तपाइकी जीवन संगिनीलाई म राम्ररी चिन्छु। धेरै पटक देखेकी छु। एकपटक हजुर छलिएको बेला नजिकै गएकी छु, छोएकी छु। शायद अप्रत्यक्ष संसर्ग होस् भन्ने चाहाना पूरा गरेकी हँुदिह“ु। उनी अलि उत्तेजित हुँदै गइन् – … कति माया गर्नुहुन्छ होला हगि वहाँले। किन नगर्नुपनि? कत्रो त्ापस्यापछि मात्रै पाइने एउटा लोग्न,े अनि लोग्नेस“गको सुखसयल .....। र, राजा मलाई अब अर्को कुनै पुरुषसंग बिहे गरेर खुशी हुन्छु जस्तो लागेको छैन। मैले जवानी त खेर फालिसकें। अब त मेरा चाहनाहरुपनि विस्तारै मर्दै गए । विस्वास गर्नुहोस्। म हजुरको सुखद् जीवनका कहिल्यै भा“जो हाल्न पनि आउने छैन। छुने सम्म इच्छा थियो। पूरा भयो। म हजुरकी हु“ र आजीवन रहिरहने छु ...... सदा सर्वदा हजुर सुखी रहेको टाढैबाट चियाइरहन्छु।' धेरैबेर मुखमा हेरेर टोलाएपछि उनले आफ्ना उक्उकीहरु यसरी पोखिन्।
गाली र लाञ्छना सुन्न तयार रहेको मेरो सोचाई पाताल भासियो। आत्मा ग्लानीले भरियो। मुटु टम्म भएपछि जिब्रो लाटिन्छ रे। त्यसै भयो। अपमान सहन तयार रहेको मेरो तन मेरो मन। उल्टो भैदियो। उनको …बिहे गर्दिन' भन्ने अठोटमा जिद्धी गरिरहें। उनले त्यो दृढता छोडिनन्। र, ५ बज्नुभन्दा अघिनै उनका कोठाका साथीहरु नआउँदै म त्यहाँबाट हिडें। भोलीपल्टको फोनमा संझाउन लाख प्रयत्न गरें। असफल प्रयत्न।
पर्सीपल्ट मेरा घरका परिवारहरु विमानस्थल सम्म पुर्याउन आए। सबैको आँखा छलेर उनी मलाई बिदाका हातहरु हल्लाइरहेकी थिइन्। मैले भने हेर्ने सिवाय केही गर्न सकिन। रुन्चे अनुहार लगाएर सिढीमा चढें – परिवारसँगको विछोडको पीडा थियो वा अरु केही त्यो त मैले अहिलेसम्म लख काट्न सकेको छैन। विछोडको पीडामा खाटो बसोस् भन्ने लागेर हो वा हकानीएको मुटु फेरि चिरा पर्ला भन्ने त्रासले, लामों समय सम्म फोन गर्ने साहस आएन। बल्ल तल्लको फोनको उत्तर घर मालिक्नीले दिएकी थिइन्– …कोठा छोडेर गइसके।'
…र, मेरी उनी!
मैले मेरो जीवनमा कहिल्यै प्रेम पत्र लेखिन। तर आज किन हो यो लेखाइ तिमीसम्म पुग्थ्यो कि भन्ने झिनों आशामा मेरा भावना पोख्ने तिमीसँग अनुमति माग्छु। यो लेखाई पढ्ने तिमीमा अनुकुलता समय र पहुँच छ वा छैन त्यो त मलाई थाहा छैन तर तिमीमा पुग्छ नै भन्ने मेरो निर्क्यौल हो।
… प्रेम त्यागमा हुन्छ, बलिदानमा हुन्छ, बदलामा यसले केही चाहदैन' भन्ने तिमीले सुनेकी छौ पढेकी छौ। तर त्यागको पनि आफ्नै सीमा र परिभाषा हुन्छ होइन र? मेरो स्यन्दन रित्तो छैन भन्नेकुरा तिमीले बुझेकी छौ। यो अनाहकको त्याग भएन त? अग्नीरुपि डढेलोमा सातफेरा हालेर वैवाहिक नामको वृक्षमा अठ्याएर कस्सिएको म, तिमीलाई थाहै छ। फेरि त्यसमा मुनापनि पलाइसकेका छन्। मैले त्यो बन्धनको घेरा तोड्न सक्दिन र ती कलिला मुनालाई मैले ठुन्क्याउन किमार्थ हुदैन। जानी जानी गल्ति गर्नु र भूलवश हुनुको हिनताबोधमा धेरै फरक हुन्छ।
१६—१७ बर्षे काउकुतीले भरिएको जीवनमा सामीप्यता बढाउनु, झुक्किएको बहानामा नजानिदो स्पर्श गरिनु,, कटाक्षताको जवाफ नजरैै जुधाएर दिनु, र इत्रिदै संगै घुम्न निस्किनेले दोषै थिएन भनेर पन्छिन मेरो आत्माले मान्दै मान्दैन। तर हामीले कहिल्यै विवाह गर्ने झूठो कसम त खाएका थिएनौ नि? किन त्यसरी निस्सारताको पछाडि तिमी भौतारिइरहेकी? न त यौवनको तुफानीमा होमियौ कुनैदिन। सावित्रीले पछ्याइ रहँदा अचेतन अवस्थाको सत्यवानमा त्यो अनुभूति थियो र? पर्खाल ढालीदिनेलाई यी विश्वासका पर्खाल थिए भन्ने थाहै थिएन भने उसलाई कति दोष दिने?
…आहा, हजुरकी भार्याले कति माया गर्नुहुन्छ होला हगि? हुनपनि किन नगर्नु! कत्रो तपस्या गरेर मात्रै पा“ईदो हो एउटा लोग्ने!' मेरो ललाटतिर हेर्दै उत्तेजित भएर तिमीले भनेको यो प्रसंग शायद प्राप्तीमा अवमूल्यन भैरहेका तिमीजस्तै स्वास्नी मान्छे तर लोग्ने पाएकाहरुकोलागि गतिलो दीक्षा भैदिन्छ कि? साच्चै नै लोग्ने शब्दले तिमीमा अहिले कत्रो महत्व राख्छ हगि! अनि कति पवित्र र लावण्य छ यो …लोग्ने' शब्द – अभावमा। पाएकाहरु मध्ये कतिले यसलाई कौडीको दर्जा दिएको नसुनेकै हुनुपर्छ तिमीले ......। तर म कदाचित् विवाह गर्दिन भन्ने हठचाहीँ त्यागी देउ ल? खुशी भएको देख्न चाहन्छौ होइन? तिम्रो बिहेको खबर भन्दा खुशी अरु कुनै हुदैन मलाई। पूरा गरिदिन्छौ हगि?
टाढाको शहरमा बसेपनि मेरा प्रत्येक पलहरुलाई पूर्वस्मृतिले डसिरहन्छन्। यता र उता बस्नुमा आखिरी फरक नै के भयो र? बरु भेटघाटले कतै केही दोष आउथ्यो कि हामीमा। टाढा हँुदा त हाम्रा वास्तविक भावनाहरु विशुद्ध रुपमा बाँची नै रहे होइनन् र?
…रोग बोकेर नआउनु विदेश पुगेर' भनेकी थियौ तिमीले। यो मेरो प्रायश्चित भयो, म यो खुल्ला शहरमा कसैसँगपनि आफ्नेा अस्मितालाई क्षणिक बन्धक नराखी फर्किनेछु। यद्यपि जुन तिमीलाई कहिल्यै दिन सकिन। शायद दिन हुँदैन भन्ने सीमारेखा छ क्यारे हाम्रो चलनमा। छलेर गौतम पत्नी वरण गर्ने इन्द्र, गुरुपत्नि स्याहार्ने चन्द्र, वृहन्नलाको सत्य डगाउने विष्णु, सप्तऋषिका पत्नी पछि लगाएर हिड्ने शिव, सोह्रशय गोपिनीका साझा पति कृष्ण र सरस्वती — ब्रम्हाको संबन्धलाई पवित्र मान्ने तिमी हामी बस्ने समाजको रीतिमा। अनि यस्तैै आस्थाहरुलार्ई आधार बनाएपनि कस्यप ऋषिले एउटै यज्ञ कुण्डमा एकै पटक दक्षप्रजापतिका १३ वटी छोरीसग विवाह गरेको प्रसंग ढाकछोप गर्दै तयार गरेको ... तर, तिमी हामीलेचाहीँ पालना गर्नैपर्ने हाम्रो कानुनी भाषामा।
मेरो संबोधनको परिधिमा नपरेकी – …उनी'!
फेरिपनि विदा हुनु नै छ हगि ।? लेखाइपनि अन्ान्त हुन्न नि ॥! तर पनि... विवाहित पुरुषले परस्त्रीको सम्झना राख्नु अथवा माया गर्नु अपराध नै हुन्छ भने पनि म तिमीलाई माया गरिरहेको छु, शुषुप्त रुपमा रहेको पवित्र माया, प्राप्तीमा नपाइने माया, पुनरावृत्ति भएको माया र कता कता अनायासै गाला छिचोली सकेपछि आ“शुका ढिक्का भनेर अनुभूति गराइदिने अमर, अजर र कुनै पनि परिभाषामा नअटाउने तिम्रो र मेरो मात्रै अलग्गै ............ माया।।